De Gemeentepolitie van Den Haag, 1940-1945

In het gemeentearchief van Den Haag vond ik dingen die ik niet kwam zoeken.

Ik kwam voor de stamkaarten van het personeel van Pander en hoopte er een van mijn opa te vinden. Helaas was dat niet het geval. Uitwijken naar informatie over de Stichting 1940-1945, die is ondergebracht in het archief van de Armenzorg, was ook geen optie. De stukken zijn pas in 2046 openbaar. Eerder inzien kan, maar daar moet een gemotiveerde aanvraag aan vooraf gaan en dan duurt het nog een tijd voor je uitsluitsel krijgt. Niet iets wat te regelen was op een achternamiddag dus.

Omdat ik er toch was besloot ik te gaan zoeken in het archief waar ik niet voor gekomen was. Dat van de gemeentepolitie. En dan in de “stukken van bijzondere aard”. Wellicht zat er iets tussen over de Haagse verzetsgroep De Vonk, waar Cornelis contacten mee onderhield. Of kwam ik iets tegen over de vechtpartijen tussen pro-nazi en anti-nazi arbeiders, daartoe aangezet door personeelsbeleid dat de pro’s bevoordeelde. Dat, bovenop het nadrukkelijk tentoonspreidde enthousiasme voor de Nieuwe Orde – in de fabriek hingen hakenkruisvlaggen en Henk Pander verscheen in SS-uniform op het werk-  zorgde voor verhitte gemoederen op de werkvloer. Opa schreef over ‘veldslagen’ en over slagwapens die hij maakte van hout met spijkers.

Daar hoopte ik dus iets over te vinden, maar ik kwam het niet tegen. Wel vond ik andere informatie die speelfilmbeelden opriep. Zoals over een overval op het politiebureau Archimedesstraat, waarbij 56 revolvers en een Mauserpistool werden buitgemaakt. En een kaartenbakkaart met de namen van Britse piloten, levenloos aangespoeld op het Scheveningse strand. Een over een vrouw die werd gearresteerd, ook In Scheveningen, omdat ze “Willemientje komt toch wel terug” had gezongen. En dan de beschrijving van de sprong uit het raam van Binnenhof 7 – het adres van de Sicherheitspolizei (Sipo) – door verzetsman Gerrit Kastein, tijdens een verhoor. Kastein overleed enkele dagen na zijn sprong in het Zuidwalziekenhuis

Andere feiten staan dan wel gerubriceerd onder het kopje ‘bijzonder’ maar komen op veel kaarten voor. Eigenlijk veranderen alleen de data en de namen. Zo vind je kaarten met de namen van rechercheurs, een jaartal en hun taakomschrijving: het aanbrengen van Joden. Opvallend veel kaarten beschrijven gevallen van heling of omkoping door politiemensen. Ook plunderingen van huizen van “geëvacueerde Joden”, door NSB’ers, komen vaak voor. En: gevallen van afpersing van Joodse winkeliers, ook door NSB’ers, die  dreigden “de boel kort en klein te slaan” als niet betaald werd. Het ergst zijn de beschrijvingen van onderduikers die werden gevonden en hoe sommige probeerden te vluchten.

Hoewel ik in de documenten niet vond wat ik zocht, vond k wel iets anders: een completer beeld van de stad. Bij al het inzoomen op opa en zijn werkplaats  was de achtergrond waartegen zijn lotgevallen zich voltrokken, het dagelijks leven in de stad, wazig geworden. Maar nu was het plaatje weer scherp. Ik zag een stad waar elke inwoner die zich op de een of andere manier verzette of verstopte of behoorde tot een ras dat inferieur was verklaard, zuchtte onder terreur en willekeur of angst eraan ten prooi te vallen. En ik zag de stad die buiten de kaartenbakken bleef. De stad waarin het gewone leven zo veel mogelijk doorging. Waar mensen op een mooie zomeravond een ijsje haalden bij Florencia.

Op de valreep vond ik toch nog iets wat mogelijk met Pander te maken heeft. Een bericht over in brand gestoken onderdelen van zweefvliegtuigen in een wagon op Staatsspoor.

Misschien waren het wel Schneekufen, uit de werkplaats van opa.

Monique Oostdam, 30 augustus 2021

Lees ook deel 1: De Tweede Wereldoorlog en mijn opa: jaren van angst en moed (1) – Klein verzet kende ook een prijs en deel 2: De Tweede Wereldoorlog en mijn opa: jaren van angst en moed (2)